Αρτούρ Σοπενχάουερ - Η τέχνη του να έχεις πάντα δίκιο - 01

A.C.Grayling

Η αλήθεια

Σε έναν ιδανικό κόσμο, ο διάλογος και η αντιπαράθε­ση θα είχαν ως σκοπό την αποκάλυψη της αλήθειας ή τουλάχιστον τη σύγκλιση των απόψεων. Σε έναν τέ­τοιο κόσμο, η επιθυμία κάθε καλοπροαίρετου ανθρώ­που θα ήταν να θέτει άξιους στόχους και να υιοθετεί τα καλύτερα μέσα για να τους πετύχει, ενώ θα προ­σπαθούσε να δώσει λύση στα προβλήματα με τη συ­νεργασία, ξεπερνώντας τις διαφωνίες και τις διαμάχες. Όμως ο πραγματικός κόσμος κάθε άλλο παρά ιδα­νικός είναι, και οι άνθρωποι δεν επιδιώκουν να φτά­σουν στην αλήθεια, αλλά να επικρατήσουν στις διάφο­ρες αντιπαραθέσεις* ούτε επιζητούν το καλύτερο για τους πολλούς, αλλά το καλύτερο για τον εαυτό τους. Για τη μεγάλη πλειοψηφία του κόσμου, η ιδιοτέλεια είναι ισχυρότερο κίνητρο από τον αλτρουισμό, και ως εκ τούτου ο καθένας κάνει ό,τι μπορεί για να υπερισχύ­σει στον ανταγωνισμό της καθημερινής ζωής.

Τόσο επιτακτική είναι η ανάγκη του ανθρώπου για επικράτηση, που σχεδόν αμέσως μόλις οι'Ελληνες φι­λόσοφοι της κλασικής αρχαιότητας άρχισαν να διερευ­νούν σε βάθος τη φύση των πραγμάτων, ξεκίνησε και η τέχνη της ρητορικής, η τεχνική δηλαδή που χρησι­μοποιεί κάποιος προκειμένου να επιβληθεί σε μια αντι­παράθεση ανεξάρτητα από την αλήθεια ή την ουσία του εκάστοτε ζητήματος.

Τίποτε δεν έχει αλλάξει από τότε. Τόσο στο κοι­νοβούλιο όσο και στον Τύπο, το καθεστώς της αντι­παράθεσης, του τρόπου δηλαδή με τον οποίο κάποιος προκαλεί, κατηγορεί, υπεραμύνεται της θέσης του και αντεπιτίθεται, απαιτεί από όλους τους εμπλεκόμε­νους στον δημόσιο βίο να κατέχουν πλήρως την τέχνη της ρητορικής. Είναι αδιανόητο να αποδεχτεί κανείς μια κατηγορία πολιτικής φύσης ή να παραδεχτεί τη λασπολογία του σκανδαλοθηρικού Τύπου. Επομένως, όλα τα διαθέσιμα τεχνάσματα στρεψοδικίας πρέπει να επιστρατευτούν προκειμένου να υπερασπιστεί κάποιος τον εαυτό του, ξεγλιστρώντας από τη δύσκολη θέση, αποφεύγοντας τις ερωτήσεις, απαντώντας με ευλο­γοφανείς αοριστίες, εκτρέποντας και διαστρεβλώνο­ντας το θέμα ελισσόμενος, προσπαθώντας πάντα να φαίνεται ειλικρινής ενώ είναι το αντίθετο. Αυτή είναι η φύση των αντιπαραθέσεων στο μεγαλύτερο μέρος της πολιτικής και δημόσιας ζωής, η οποία ως εκ τούτου δεν αποτελεί κονίστρα διαλόγου αλλά εξευτελισμού.

Εκείνοι που επινόησαν την αμφιλεγόμενη τέχνη της επικράτησης σε μια αντιπαράθεση, ακόμη κι αν αυτό ήταν μια προσπάθεια να κάνουν τη χειρότερη πε­ρίπτωση να φαίνεται ως η καλύτερη, ήταν οι σοφιστές της αρχαίας Αθήνας, τους οποίους ο Σωκράτης και ο εξίσου διάσημος μαθητής του, Πλάτωνας, απεχθάνο­νταν διότι δεν έδειχναν κανένα ενδιαφέρον για την αλή­θεια και (ακόμη χειρότερα, κατά τον Σωκράτη) αμεί­βονταν για να διδάξουν τα τεχνάσματα τους.

Οι σοφιστές είχαν πάντα πολλούς πελάτες διότι η επιτυχία στις πολιτείες του αρχαίου κόσμου εξαρτιό­ταν από τη ρητορική δεινότητα. Κάθε ενήλικος άνδρας ήταν μέλος του κυβερνητικού σώματος και έπρεπε να αναλαμβάνει τις δικές του νομικές υποθέσεις όταν υπήρχε ανάγκη. Μια τάξη γραφιάδων δημιουργήθη­κε, οι οποίοι παρείχαν επ' αμοιβή ομιλίες για κάθε πε­ρίσταση. Αυτό όμως δεν υποβάθμισε την αξία της ρη­τορικής, που γρήγορα συστηματοποιήθηκε ως επι­στήμη από τους πρώτους δασκάλους της.

Ο Άρτουρ Σοπενχάουερ, ένας από τους μεγαλύτε­ρους φιλόσοφους του 19ου αιώνα, αναγνώρισε όλα τα τεχνάσματα και τους ανειλικρινείς τρόπους της ρητορικής που χρησιμοποιούνταν στις μέρες του, όιοτι είχε βαθιά γνώση της κλασικής ρητορικής παράδο­σης. Εξάλλου, τα είχε συναντήσει όλα αυτά στους δι-κολαβισμούς των πολιτικών και των διάφορων άλλων υποκριτών, και σαν απάντηση έγραψε το οξύ έργο του Η τέχνη του να έχεις πάντα δίκιο.

Αυτή η ανατρεπτική μικρή πραγματεία παρουσιά­ζεται ως εγχειρίδιο επικράτησης έναντι οποιουδήπο­τε αντιπάλου σε μια αντιπαράθεση. «Εριστική διαλε­κτική» έγραψε ο ίδιος ο Σοπενχάουερ, συγκαλύπτο­ντας έτσι κάθε ειρωνικό τόνο, «είναι η τέχνη του να λογομαχεί κανείς — και να λογομαχεί με τέτοιο τρόπο ώστε να υπερασπίζεται επαρκώς τις θέσεις του — είτε έχει δίκιο είτε άδικο». Και σαν να ήθελε να διαβεβαι­ώσει τους αναγνώστες του ότι το εννοούσε ειλικρι­νά αυτό, πρόσθεσε: «Σε μια αντιπαράθεση, πρέπει να αγνοήσουμε την αντικειμενική αλήθεια, ή μάλλον να την εκλάβουμε ως μια τυχαία συγκυρία, και να επικε­ντρωθούμε μόνο στην υπεράσπιση της θέσης μας και στην αντίκρουση της θέσης του αντιπάλου».

Ασφαλώς, η αληθινή πρόθεση του Σοπενχάου­ερ ήταν να επιστήσει την προσοχή των αναγνωστών του στα τεχνάσματα που χρησιμοποιούν κατά κόρον οι υπόλοιποι, είτε πρόκειται για πολιτικούς είτε για δημοσιογράφους, διαφημιστές ή εμπόρους. Προφασιζόμενος ότι διδάσκει τη «στρεψοδικία» (όπως χαρακτήρισε αργότερα ο ίδιος τη ρητορική), στην πραγμα-τικότητα δίδαξε πώς να την αναγνωρίζει κανείς και, κατ' επέκταση, πώς να την αντιμετωπίζει. Αυτό το δηκτικό μικρό έργο παραμένει ακόμη και σήμερα ένα πολύτιμο εργαλείο για τον σκοπό αυτό.

Τα τεχνάσματα που περιγράφει ο Σοπενχάουερ είναι

ποικίλα. Εκνεύρισε τον αντίπαλο σου, κάνε προσωπική επίθεση στον ίδιο αντί στα επιχειρήματα του, κάνε του τόσο πολλές ερωτήσεις ώστε να τον μπερδέψεις, εάν αρνείται μια θέση, διατύπωσε την αλλιώς ώστε να φαίνεται πως τη δέχεται, χρησιμοποίησε λεπτούς διαχωρισμούς και εξειδικευμένους ορισμούς προκειμένου να συσκοτίσεις το ζήτημα, κάνε τον αντίπαλο σου να συμφωνήσει με αρκετές αληθείς θέσεις κι ύστερα παρέμβαλε μεταξύ αυτών και τη θέση που θέλεις να παραδεχτεί, απόσπασε γρήγορα την προσοχή του αντιπάλου σου από οποιοδήποτε επιχείρημα με το οποίο θα μπορούσε να σε νικήσει, εισηγούμενος εναλλακτικούς τρόπους προσέγγισης - κ.ο.κ., με δεκάδες ύπουλα κόλπα για να επικρατήσει κανείς σε μια αντιπαράθεση πάση θυσία.

Ο Σοπενχάουερ, παρά τη σοβαρότητα με την οποία περιγράφει τα κακόβουλα αυτά τεχνάσματα και παρά τη γενικότερη απαισιόδοξη άποψη του για την ανθρώ-πινη φύση, τασσόταν σαφώς κατά της ρητορικής. Το δόγμα που ακολουθούσε ήταν το vitam impendere vero («αφιέρωσε τη ζωή σου στην αλήθεια»), κι αυτή η μικρή του πραγματεία ακολουθεί κατά κάποιον τρό­πο το δόγμα αυτό, διότι φανερώνει ακριβώς τι δεν πρέ­πει να κάνει όποιος θέλει να είναι αληθινός και ειλικρι­νής σε μια αντιπαράθεση.

Όπως τα περισσότερα έργα του Σοπενχάουερ, Η τέχνη του να έχεις πάντα δίκιο είναι γεμάτη σοφία και υποδόριο χιούμορ, αποτελώντας την καλύτερη θωρά­κιση ενάντια στις ανέντιμες μεθόδους που χρησιμο­ποιούνται στους διαπληκτισμούς.

ΣΟΥ ΑΡΕΣΕ;

KANE LIKE ΔΕΙΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΣΤΟ street2310.blogspot.com